doden door de pest worden begraven
geselbroeders op zoek naar 'zondaars'
'veroorzakers' van de pest gestraft
doden door de pest worden begraven
geselbroeders op zoek naar 'zondaars'
'veroorzakers' van de pest gestraft
Rampen als de pest waren in de Middeleeuwen zo gruwelijk
en ongrijpbaar, die moesten wel God's straf zijn.
Rampen als de pest waren zo gruwelijk en ongrijpbaar, die moesten wel een door God gezonden straf zijn.
Zondaars tegen 'God's wetten' brachten niet alleen hun eigen leven in gevaar, maar ook van anderen, was de veronderstelling. Dus was het in ieder's belang om zondaars op te sporen voordat een nieuwe ramp kon plaatsvinden. Bij een nieuwe catastrofe wees men meteen de veroorzakers aan: de 'zondebokken'.
Vooral mensen die 'anders' waren kwamen als zondebok in aanmerking. Zij waren meestal in de minderheid, of letterlijk machteloos. Bij vervolging van minderheden denken we niet meteen aan Nederland. Maar ook hier zijn op gezette tijden joden, moslims, zigeuners, zwervers, bedelaars, melaatsen, vrouwen en sodomieten opgepakt en gevangen gezet, voor gek verklaard of gedood.
In Gelre, dus ook in Nijmegen, woonden in de late Middeleeuwen veel Joden die o.a. gevlucht waren voor vervolging in Spanje en Frankrijk. Ze waren welkom, maar bleven tweederangs burgers. Joden mochten geen land bezitten of een huis - die moesten ze huren van de hertog. Nijmegen kende daarom geen Joodse wijk. Joden mochten natuurlijk niet trouwen met christenen. Ook moesten ze extra belasting betalen (Schutzgeld). In ruil daarvoor konden ze soms rekenen op bescherming van de hertog.
Toen rond 1348 de Zwarte Dood Numaga bereikte, trokken er groepen flagellanten of geselbroeders door de stad en zweepten de geloofsijver op. Op zoek naar de 'veroorzakers' van deze ramp werden ook in deze stad Joden verbrand, verdronken of 'gewoon' vermoord.
In de kantlijn van een Engels manuscript uit de 13de eeuw is te zien hoe joden gedwongen worden een kenteken te dragen en op straat aangevallen worden. bron: wikipedia
Een eeuw later wil de bisschop van Keulen alleen een volle aflaat (een kwijtschelding van zonden) verlenen als Numaga haar Joodse inwoners dwingt voortaan een kenteken te dragen. Volgens de een een merklap (een 'teycken') volgens een ander een speciale hoed met linten. Toen de Joden zo'n teken moesten dragen kwam er een einde aan de vriendelijke omgang tussen de Joden en christenen. Dan heet het plots dat na 1452 alle Joden uit de stad verdreven zijn "vanwege hun misdaden".
Je vraagt je misschien af hoe het dan zat met de bescherming door de hertog. Zijn bescherming komt in een vreemd daglicht te staan, als je weet dat hij recht had op de bezittingen van ter dood gebrachte Joden… De verleiding bleek te groot en hij nam actief deel aan de vervolging. En natuurlijk moesten Joden die zich later opnieuw in de stad vestigden weer Schutzgeld betalen.
Om over na te denken... Dit is een verhaal over de Middeleeuwen en hoe angstige mensen reageren op vreselijke rampen die niet te voorkomen waren. Wij leven in een heel andere tijd. De West-Europese bevolking is hoog opgeleid. Misschien hebben wij het niet meer nodig om zondebokken aan te wijzen. En mensen die naar West-Europa vluchten om aan oorlog en armoede te ontkomen, kunnen een volwaardige plaats krijgen in onze samenleving. Niemand probeert om van hun ellende misbruik te maken. Toch?
Een bedelaar in de Middeleeuwen gebruikt houten blokken om vooruit te komen.
Waarom had Nijmegen in de late Middeleeuwen geen joodse wijk? Waarom was het voor de hertog voordelig voor joodse mensen andere wetten te bedenken?
Omschrijf wat 'minderheid' en 'meerderheid' betekent. Behoor jij tot een minderheid? [man, vrouw, zwart, wit, groot, klein, bedenk zelf] Is er een plek op de wereld waar jij behoort tot de meerderheid?
Wat is de betekenis van het woord 'zondebok'. Geef je mening over de alinea hierboven. Leg uit hoe het komt dat sommige mensen ook in onze tijd als zondebok worden bestempeld. Geef voorbeelden. Wat zou jij daar aan kunnen doen?
